رویکردهای مختلف از مفهوم «ولایت» در تاریخ اندیشه سیاسی شیعه

Different approaches to the concept of "wellayah" in the history of Shia political thought

همایش بین المللی ظرفیت انقلاب اسلامی، کارآمدی و کارنامه نظام جمهوری اسلامی ایران

بهمن 1397

چکیده

مفهوم «ولایت» به عنوان مبنای حکومت شیعی، در اندیشه شیعه از بار معنایی وسیع و در عین حال از رویکردهای متفاوتی برخودار بوده است. در این مقاله به تبیین چهار رویکرد از مفهوم « ولایت » در سیر تاریخی اندیشه سیاسی شیعه و در سه دوره متقدم، میانه و معاصر پرداخته ایم که عبارتند از؛1. دوره متقدم؛  «ولایت فقهی» که از سوی فقهای متقدم مطرح شده و به نوعی قلمرو جداگانه ای از سیاست دارد البته نه به معنای سکولار، و دوران تقیه و مصلحت اندیشی است،2.دوره میانه؛ «ولایت عرفانی و صوفیانه»و به تعبیری «مرشد، نایب مجتهد» که محصول تفکر دوران صفویه است که در دوران تاسیس اولین حکومت شیعی شکل گرفت و البته از نظر ایدئولوژیکی و وسعت بازتاب، محدود بود.3.دوره معاصر؛ « ولایت کلامی- فقهی » یا همان « ولایت فقیه» که حاصل اندیشه امام خمینی و مبنای ایجاد انقلاب اسلامی و تاسیس حکومت اسلامی بوده و هدفش شکل دهی حکومت فراگیر شیعی، و دستاورد و بازتاب آن، جهانی می باشد و نهایتا «ولایت امت» که برگرفته از آرای شمس الدین است که نگرشی غرب مآبانه دارد و منطقه الفراغ سیر فقهی است. در پایان به تناسب هررویکرد، به بازخوردهای هر رویکرد در جامعه شیعه و دیگر جوامع پرداخته ایم. نتیجتا،رویکرد امام خمینی از مفهوم «ولایت » بهترین و تاثیرگذارترین رویکرد از مفهوم «ولایت» دانسته شد که علاوه بر تاسیس نظام وحکومت دینی، فضای صدور و بازتاب انقلاب را در جوامع دیگر حتی جوامع غیر مسلمان، بر اساس دو مولفه «تفکرات دینی» و  «استکبار ستیزی» ایجاد کرده است.

کلید واژگان: ولایت، ولایت فقهی، ولایت عرفانی و صوفیانه، ولایت فقیه،  ولایت امت